W przysiędze małżeńskiej składanej podczas ceremonii zaślubin małżonkowie odpowiadają na pytanie: “Czy chcecie z miłością przyjąć i po katolicku wychować potomstwo, którym was Bóg obdarzy”? Postaram się w tym miejscu pokrótce wyjaśnić, czy jest w ogóle możliwość stwierdzenia nieważności małżeństwa, gdy po jego zawarciu okaże się, że małżonek był bezpłodny oraz jak wygląda sytuacja prawna takiego małżeństwa na gruncie prawa kanonicznego.
WPŁYW BEZPŁODNOŚCI NA NIEWAŻNOŚĆ MAŁŻEŃSTWA
Na wstępie należy zaznaczyć, że wbrew temu co mogłoby się wydawać patrząc na treść wyżej przytoczonej przysięgi, niedochowanie jej nie oznacza, że małżeństwo zostało zawarte nieważnie. Należy się tutaj odwołać do kan. 1084 § 3 Kodeksu Prawa Kanonicznego, który stanowi:
Niepłodność ani nie wzbrania zawarcia małżeństwa, ani nie powoduje jego nieważności, z zachowaniem przepisu kan. 1098.
Treść tego przepisu jest wyrazem nauki Kościoła, który na względzie w pierwszej kolejności ma zawsze trwałość i nierozerwalność związku małżeńskiego, przedkładając tę wartość nad konieczność zrodzenia potomstwa. Należy się zatem zastanowić, czy w przypadku, gdy małżonkowie zostaną dotknięci tym problem, co w konsekwencji doprowadzi do rozpadu związku, będą mogli oni podjąć jakieś środki prawne ku temu, by stwierdzić nieważność małżeństwa.
GDY MAŁŻONEK ZATAIŁ, ŻE NIE MOŻE MIEĆ DZIECI
Uzyskanie stwierdzenia nieważności małżeństwa, gdy w wyniknie w nim problem bezpłodności jednego z małżonków prawnie jest trudne, ale nie niewykonalne (zob. “Czym jest stwierdzenie nieważności małżeństwa?”). Jak wskazano powyżej kan. 1084 § 3 odsyła nas do kan. 1098, gdzie zawarty w nim przepis brzmi następująco:
Kto zawiera małżeństwo, zwiedziony podstępem, dokonanym dla uzyskania zgody małżeńskiej, a dotyczącym jakiegoś przymiotu drugiej strony, który ze swej natury może poważnie zakłócić wspólnotę życia małżeńskiego, zawiera je nieważnie.
Gdy chcemy powołać się na ten przepis w kanonicznym procesie małżeńskim konieczne jest wykazanie, że przed zawarciem związku mieliśmy do czynienia z podstępem małżonka, który by zawrzeć z nami małżeństwo nie poinformował nas o swojej chorobie. Ponadto ważne jest dowiedzenie nieświadomości osoby zwiedzionej podstępem, celowości działania współmałżonka i innych oznaczonych prawem przesłanek (zob. także: “Gdy małżonek oszukał Cię kim naprawdę jest”). Warto zaznaczyć, że w tego typu sprawach w celu powiększenia swych szans na uzyskanie stwierdzenia nieważności małżeństwa warto właściwie sporządzić skargę powodową (zob. skarga o orzeczenie nieważności małżeństwa) oraz przygotować porządny, wyczerpujący materiał dowodowy.
BŁĄD CO DO PRZYMIOTU OSOBY
Drugą możliwością stwierdzenia nieważności małżeństwa, gdy wypadkową rozpadu związku jest bezpłodność współmałżonka może być dowiedzenie, że zaistniały okoliczności przedstawione w kan. 1097 § 2 Kodeksu Prawa Kanonicznego, który stanowi, że:
Błąd co do przymiotu osoby, chociażby był przyczyną zawarcia małżeństwa, nie powoduje nieważności małżeństwa, chyba że przymiot ten był bezpośrednio i zasadniczo zamierzony.
W tej sytuacji będziemy dowodzić już nie podstęp współmałżonka, lecz fakt, że przed zawarciem związku małżeńskiego uzależnialiśmy zawarcie małżeństwa od tego, by mieć w przyszłości z niego dzieci. Czyli wyjaśniając inaczej (i w dużym stopniu uproszczając) nie zawarlibyśmy małżeństwa, gdybyśmy wiedzieli, że nasz wybranek jest bezpłodny, ponieważ dla nas posiadanie potomstwa było celem samym w sobie nadrzędnym. Warto myślę przeczytać jeden z naszych artykułów, który mam nadzieję pozwoli lepiej zrozumieć problem błędu (zob. “Błąd co do przymiotu osoby bezpośrednio i zasadniczo zamierzony”). Należy pamiętać, że proces dowodzenia w sprawach opartych na kan. 1097 § 2 jest dość skomplikowany (zob. “Dowodzenie nieważności małżeństwa”), należy bowiem w nim brać pod uwagę wiele okoliczności prawnych i faktycznych, których wystąpienie może mieć znaczenie dla ostatecznego rozstrzygnięcia w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa (zob. “Co należy wiedzieć o procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa”).
