W tym miejscu postaram się w jak najprostszy sposób wyjaśnić na czym polega stwierdzenie nieważności małżeństwa, czyli to o co ubiegamy się zazwyczaj w kanonicznym procesie małżeńskim. W końcowej części tekstu została zamieszczona lista tytułów nieważności, na których strona może oprzeć skargę powodową, kierowaną do sądu kościelnego. Obok wspomnianych tytułów nieważności załączone zostały odnośniki do artykułów dotyczących podstaw prawnych stwierdzenia nieważności małżeństwa, których lektura, mamy nadzieję, pozwoli czytelnikowi znaleźć potrzebne informacje dotyczące tego, czy ich własny związek lub małżeństwo kogoś z rodziny lub przyjaciół zostało zawarte nieważnie.
KIEDY MAŁŻEŃSTWO JEST NIEWAŻNE
Jeżeli po rozwodzie cywilnym planujemy proces kościelny, rozsądnie jest skontaktować naszego radcę prawnego z naszym adwokatem kościelnym lub obie sprawy od początku powierzyć jednej osobie.
W czasie prowadzenia procesu trybunał kościelny stara się odpowiedzieć na pytanie „czy małżeństwo zostało zawarte nieważnie“ (zob. “Co należy wiedzieć o procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa”). Jeżeli mówimy, że małżeństwo jest nieważnie (w prawnokanonicznym rozumieniu tego sformułowania) oznacza to, że w od samego początku, już od złożenia przysięgi małżeńskiej dotknięte było ono pewną wadą określoną przepisami prawa. Często ze względu na pozorne podobieństwo do rozwodu cywilnego stwierdzenie nieważności małżeństwa określane jest jako rozwód kościelny. Jednakże jest to mylne wyobrażenie, gdyż w kanonicznym procesie małżeńskim, jak już wspomniano, staramy się dowieść, że małżeństwo było nieważne od samego początku. W procesie cywilnym co do zasady dowodzimy zaś, że nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego (zob. “Stwierdzenie nieważności małżeństwa to nie rozwód kościelny”).
FORMUŁOWANIE SKARGI POWODOWEJ
Jeśli chodzi o małżonków różne są motywy starania się o orzeczenie nieważności. Wiele osób, gdy uzyska rozwód cywilny, stara się poukładać własne życie także na gruncie duchowym. Jeszcze inni mając za sobą nieudany związek, znajdują w końcu osobę, z którą chcą spędzić resztę życia, na przeszkodzie zaś stoi pozostawanie w sakramentalnym związku, który w swej ma charakter nierozerwalny. Uzyskać stwierdzenie nieważności małżeństwa nie można jednak ot tak sobie. Konieczne jest oparcie skargi powodowej składanej do sądu na określonym tytule nieważności, który w naszej opinii jest najbardziej adekwatny do sytuacji będącej przyczyną rozpadu związku (zob. skarga o orzeczenie nieważności małżeństwa).
TYTUŁY NIEWAŻNOŚCI MAŁŻEŃSTWA I ICH KLASYFIKACJA
Prawnokanoniczne tytuły nieważności małżeństwa można podzielić na trzy grupy. W pierwszej kolejności należy wymienić tzw. przeszkody małżeńskie, od których nie uzyskano przewidzianej prawem dyspensy. Gdy zaistnieje taka przeszkoda, osoba, której ona dotyczy nie jest zdolna do zawarcia małżeństwa (np. jest za młoda lub pozostaje już w sakramentalnym związku małżeńskim). W procesie nieważność możemy dowodzić także na podstawie wystąpienia tzw. wad zgody małżeńskiej. Składając przysięgę małżeńską musimy w sposób dobrowolny wyrazić wolę, że chcemy wstąpić wstąpić w związek małżeński. Czasem jednak zdarzają się sytuację, że małżonek nie wyraża zgody na zawarcie małżeństwa bądź też wyraża ją w sposób wadliwy. Wtedy także można starać się o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Małżeństwo może zostać zawarte nieważnie także w przypadku niezachowania kanonicznej formy zawarcia małżeństwa. To w jaki sposób powinna przebiegać ceremonia zaślubin określone jest przepisami prawa. Jeżeli w tzw. formie kanoniczna zawierania małżeństwa wystąpiłyby określone braki, wtedy także można by starać się o stwierdzenie nieważności małżeństwa.
NIE PROŚMY SĄDU O UNIEWAŻNIENIE ŚLUBU KOŚCIELNEGO, GDYŻ JEST TO TERMINOLOGICZNY BŁĄD
Podsumujmy więc to co zostało wyżej powiedziane, by przedstawić czytelnikowi w sposób jasny i czytelny tytuły nieważności. W skardze powodowej nie wnosimy o “rozwód kościelny”, czy “unieważnienie ślubu kościelnego” lub “unieważnienie małżeństwa” lecz o stwierdzenie nieważności małżeństwa. By udowodnić, że małżeństwo zostało zawarte nieważnie w skardze podajemy jeden lub kilka tytułów nieważności, które naszym zdaniem spowodowały, że sakramentalny węzeł małżeński nie powstał. Tytuły nieważności możemy podzielić na trzy grupy:
- przeszkody małżeńskie
- wady zgody małżeńskiej
- brak zachowania kanonicznej formy małżeństwa
Należy zaznaczyć, że w praktyce procesowej sądów kościelnych najczęściej spotykane jest orzekanie stwierdzenia nieważności małżeństwa po udowodnieniu zaistnienia wady lub wad zgody małżeńskiej, choć oczywiście zdarzają się wyroki, w których udowodnione jest wystąpienie przeszkody małżeńskiej.
PRZESZKODY MAŁŻEŃSKIE
Wśród przeszkód małżeńskich, na których można oprzeć swoją skargę możemy wymienić:
- przeszkodę wieku,
- przeszkodę niemocy płciowej (impotencja),
- przeszkodę węzła małżeńskiego (bigamia),
- przeszkodę różności religii,
- przeszkodę święceń,
- przeszkodę profesji zakonnej,
- przeszkodę uprowadzenia,
- przeszkodę występku (zabicie współmałżonka w celu zawarcia nowego związku małżeńskiego),
- przeszkodę pokrewieństwa,
– (zob. “Małżeństwo z kuzynem”) - przeszkodę powinowactwa,
- przeszkodę przyzwoitości publicznej,
– (zob. “Przeszkoda przyzwoitości publicznej”) - przeszkodę pokrewieństwa prawnego.
WADY ZGODY MAŁŻEŃSKIEJ
Wśród wad zgody małżeńskiej należy wymienić:
- brak wystarczającego używania rozumu,
- poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich,
- niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej,
– (zob. “Czy zdrada może prowadzić do nieważności małżeństwa? cz. II”)
– (zob. “Homoseksualizm jako przyczyna nieważności małżeństwa”)
– (zob. “Alkoholizm a stwierdzenie nieważności małżeństwa”)
– (zob. “Niezaspokajanie potrzeb rodziny a kanoniczny proces małżeński”) - brak minimum wiedzy na temat małżeństwa,
- błąd co do osoby,
- błąd co do przymiotu osoby bezpośrednio i zasadniczo zamierzony,
– (zob. “Bezpłodność a stwierdzenie nieważności małżeństwa”)
– (zob. “Chciałam, by mój mąż był bogaczem”) - błąd co do natury małżeństwa,
- podstępne wprowadzenie w błąd,
– (zob. “Gdy małżonek oszukał Cię kim naprawdę jest”)
– (zob. “Małżeństwo z muzułmaninem”)
– (zob. “Bezpłodność a stwierdzenie nieważności małżeństwa”) - symulacja małżeństwa,
– (zob. “Czy zdrada może prowadzić do nieważności małżeństwa? cz. I)
– (zob. “Wykluczenie potomstwa jako tytuł nieważności małżeństwa”) - przymus i bojaźń,
- małżeństwo warunkowe.
UWAGA NA POTOCZNE ROZUMIENIE SŁÓW I WYRAŻEŃ ZAWARTYCH W PRZEPISACH KODEKSU PRAWA KANONICZNEGO
Pamiętajmy, że powyższe potencjalne tytuły nieważności są terminami prawnokanonicznymi. Potoczne ich rozumienie może nie odpowiadać rzeczywistości prawnej. Oczywiście każdy z nas będzie wiedział intuicyjnie na czym polega przeszkoda wieku, czy węzła małżeńskiego. Ale czym jest np. brak wystarczającego używania rozumu? No właśnie tutaj zaczynają się schody…
Jak zasygnalizowałem wcześniej będziemy starać się systematycznie dodawać przy poszczególnych tytułach nieważności (zwłaszcza tych najczęściej występujących w procesie) odnośniki do artykułów, które w sposób szerszy będą wyjaśniały dane zagadnienie (zob. pełną listę artykułów).
Mam nadzieję, że dzięki naszym tekstom czytelnicy będą mogli znaleźć potrzebne informacje, które pozwolą im lepiej rozpoznać problem, z którym zetknęli się w małżeństwie własnym, rodziny lub znajomych. Wierzę także, że dzięki uważnej lekturze osoby śledzące nasze wpisy będą mogły wyrobić sobie szersze wyobrażenie na temat tego czym jest prawo kanoniczne.
SPIS ARTYKUŁÓW POŚWIĘCONYCH OPISOWI KOLEJNYCH ETAPÓW PROCESU O STWIERDZENIE NIEWAŻNOŚCI MAŁŻEŃSTWA
Zapraszam także do zapoznania się z serią artykułów poświęconych tematyce procesowej.
